RailAlert: "Als railinfrabranche moeten we af van het nachtwerk"

HZC vertolkt de genuanceerde stem van de werknemers bij symposium 

“Als branche zien wij nachtwerk als een gezondheidsrisico en daarom moeten we er vanaf.” Dat waren de laatste woorden van railAlert-voorzitter Ira Helsloot tijdens het op 17 januari gehouden symposium over nachtwerk. Helsloot gaf daarmee een duidelijk signaal af aan de railinfrabranche dat het tijd is voor verandering. 

De Lieve Vrouw Theater in Amersfoort verwelkomende ruim honderd betrokkenen vanuit de railinfrabranche om na te denken over de consequenties van het stoppen met nachtwerk. Zorgt het voor meer ongevallen? Wat zijn de consequenties van werken in de nacht op de gezondheid? En wat zijn de consequenties op het inkomen en de instroom? Deze vragen stonden centraal en werden beantwoord door vakkundige sprekers. 

Verantwoordelijk voor de mensen

Ira Helsloot en John Voppen, CEO van ProRail, trapten de bijeenkomst af. Helsloot is sinds 2019 voorzitter van railAlert en bij zijn sollicitatiegesprek met het toenmalige bestuur werd al als speerpunt voor de daaropvolgende jaren benoemd om te stoppen met het nachtwerk. “Het is dus geen nieuw idee, maar onder andere de coronacrisis heeft onze aandacht afgeleid. Vandaag zie ik als een herstart. Nachtwerk is ongezond, daar zijn we het met z’n allen over eens. Maar veranderen is nogal een opgave. Ook John heeft als CEO van ProRail al eerder een lans gebroken voor een verschuiving van nachtwerk naar dagwerk.” Voppen erkende ook op het symposium weer het belang van het onderwerp. “Ik zie het als een verantwoordelijkheid voor iedereen in de sector om de stap te zetten naar meer dagwerk. Wij kunnen er nu al mee beginnen, maar we maken het onszelf soms zo moeilijk met allerlei procedures en belemmeringen. We kunnen veranderen. Daarvan ben ik overtuigd. En ja, door meer overdag te gaan werken is het ook onvermijdelijk dat de reiziger daar hinder van gaat ondervinden. Dat wil ik hen best uitleggen. Dus nogmaals, we kunnen nu beginnen. En voor ProRail geldt, we zeggen het niet alleen, maar we gaan het ook doen.”

Gezamenlijke verantwoordelijkheid

Na de plenaire opening volgden vier deelsessies. Carin Benders, projectleider bij de Nederlandse Arbeidsinspectie, besprak de wet- en regelgeving rondom nachtwerk. Zij haalde de Arbowet aan waarin staat dat alle werknemers veilig en gezond moeten kunnen werken. Benders: “Werkgevers en werknemers hebben samen de verantwoordelijk voor het gezond en veilig werken en voor de invulling van deze wet in de eigen organisatie of branche. De wet is er om risico’s te voorkomen en nachtwerk is duidelijk een risico voor de gezondheid. Waarom wordt er dus ’s nacht nog gewerkt, als dat gezien wordt als risico?”, riep ze op als vraag. Daarnaast benadrukte Benders dat er geen enkele wet is die stelt dat er ’s nachts gewerkt moet worden om veiligheidsrisico’s overdag te voorkomen. “De afweging is onderling gemaakt door de branche en diezelfde branche heeft ook de mogelijkheid en verantwoordelijkheid om die afweging op basis van feiten te actualiseren.”

“De branche moet afwegingen maken op basis van risico’s. Nachtwerk is een risico en dus moet er een verschuiving plaatsvinden. Dagwerk is nu nog een uitzondering en dat moet nachtwerk worden.”

Gezondheids- en veiligheidsrisico’s

Jakko van Kampen van het RIVM ging in zijn sessie dieper in op de gezondheids- en veiligheidsrisico’s van werken in de nacht. Voor gezondheidsrisico’s is het duidelijk. Hij wees op het duidelijke advies van de gezondheidsraad. “Vermijd nachtwerk zoveel mogelijk. Er is een sterk bewijs dat nachtwerk leidt tot suikerziekte, hart- en vaatziekten en slaapproblemen.” Over de veiligheidsrisico’s van nachtwerk specifiek op het spoor is weinig bekend omdat deze cijfers bij het RIVM onvoldoende bekend zijn. 

Van Kampen gaf tips uit de literatuur en onderzoeken over wat je als individu of bedrijf kunt doen om veiliger en gezonder te werken in de nacht. “Kijk als bedrijf kritisch naar de roosters en planning en zorg daarbij voor gezondere, veiligere roosters. Een proactieve aanpak is ook aan te raden. Zoals het bieden van slaapmogelijkheden aan werknemers en het meenemen van nachtwerk in risicoanalyses.”

Een verdiepende discussie ontstond met het publiek toen een van de aanwezigen in de zaal aangaf: “Ik heb sterk het gevoel dat het grootste risico van ’s nachts werken zit in het naar huis rijden. Er lijkt te weinig aandacht te zijn voor reistijd voor en na het werk.” Die vermoeidheid leidt tot onveilige situaties. Van Kampen riep de branche op de feiten hierover op tafel te krijgen.

Het RIVM heeft een kennisplatform over nachtwerk. Kijk voor meer informatie op https://www.rivm.nl/nachtwerk.

Nadelen wegen zwaarder dan de voordelen

Hoe staan de werknemers tegenover nachtwerk? Die vraag beantwoordde Chris van Veldhuizen, directeur van Vakvereniging HZC. De vereniging profileert zich als ‘dé bond voor echte vakprofessionals in bouw, infra en aanverwante sectoren’. Uit een rondgang onder werknemers blijkt dat zij verschillend denken over nachtwerk. “Het is heerlijk rustig werken in de nacht.” En andere werknemer zei: “Het werk is soms moeilijk vol te houden als ik veel nachten aan het werk ben.” Weer iemand anders merkte op: “Ik heb de toeslagen nodig om mijn hypotheek te betalen.” Een vierde werknemer zei: “Mijn vrienden vinden dat ik als gevolg van het nachtwerk te weinig uit ga.” 

“Een diffuus beeld dus”, merkte Van Veldhuizen op. “Wat wel blijkt, is dat de nadelen zwaarder wegen voor de werknemers dan de voordelen. Ik zie het als een plicht naar de medewerkers toe om het nachtwerk in te dammen. Daarbij rekening houdend met het sociale leven, aangezien nachtwerk ten koste gaat van tijd met familie en vrienden. Daarnaast trekt het een grote wissel op de gezondheid van mensen. Ik vind dus dat wij om tafel moeten met de betrokken partijen om tot een oplossing te komen om een einde te maken aan het nachtwerk.” 

Van Veldhuizen benoemde de urgentie van de discussie: jonge instromers in de branche willen ’s nachts niet meer werken en het oudere werknemersbestand eerder wil eerder stoppen. Dat kan resulteren in een snel groot verlies van kennis en kunde waardoor we de nieuwe generatie niet meer kunnen opleiden. 

Paradox

Anton van Opzeeland van Rijkswaterstaat gaf in zijn deelsessie een presentatie over de uitdaging waar we voor staan. “In het nieuws meldt ProRail meer overdag te willen werken. Tegelijkertijd publiceert Rijkswaterstaat een lijst van wegen waar je als weggebruiker komend jaar meer vast staat. Dat vormt kansen en bedreigingen waar we samen mee aan de slag moeten. Maar hoe gaan we hiermee om?”, vroeg Van Opzeeland. Een slimme planning van werkzaamheden, waardoor de overlast kort en hevig is, is een antwoord. De andere kant van de medaille is, is dat er door overdag te werken extra filedruk ontstaat. 

Hoe gaan we dan om met de paradox die komt kijken bij het werken in de nacht naar overdag? Enerzijds resulteert die in meer hinder, anderzijds is het gezonder en veiliger werken voor de werknemer. En wat kunnen we concreet doen? Een rode draad in het verhaal van Van Opzeeland is de uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan en te blijven. Daarbij moeten we de nadruk leggen op de hele keten die betrokken is bij de projecten. Zodat we toewerken naar een samenwerking waarin gezondheid en veiligheid centraal staan.

Einde aan nachtwerk

Na de vier deelsessies volgde de afsluiting van de dag. De conclusie was duidelijk: de railinfrabranche moet af van het nachtwerk. “Dat moet het streven zijn”, zei Helsloot. “Wij kunnen tachtig procent kwijt. Er zal ongetwijfeld altijd een beetje nachtwerk over moeten blijven, maar dat moeten we beter dan nu structuren, zodat mensen een beter ritme hebben. Het kan. ProRail staat erachter en dat is de grootste opdrachtgever. Wij als vertegenwoordigers van werkgevers en werknemers gaan het gewoon regelen.”

railAlert start binnenkort met enkele pilots waarin het gaat laten zien dat het stoppen met nachtwerk realistisch is. Helsloot: “In die pilots hopen we te ontdekken wat de belemmeringen waren om niet eerder te stoppen met nachtwerk. We gaan die belemmeringen nu oplossen. Samen met de top van de branche, zoals ProRail. De toekomst van de sector staat op het spel. We hebben niet de luxe om lang te wachten. Als we over vijf jaar niets hebben gedaan, dan is de oude garde vertrokken die de nieuwe garde moet opleiden. Die nieuwe garde wil niet komen, want het nachtwerk is helemaal niet aantrekkelijk als je net een gezin aan het opbouwen bent. De urgentie is dus enorm hoog.”

Bekijk de video van het Symposium Nachtwerk RailAlert

Bekijk alle presentaties op onze pagina 'Nachtwerk'

Bron: railAlert