De Nederlandse waterbouw

Nederland heeft al eeuwenlang een haat-liefde verhouding met water. Aan de ene kant is er de eeuwige dreiging van het water. Van de zee, die al heel wat levens en land heeft genomen tijdens stormen. En van de rivieren, die zich tijdens hoge waterstanden ook al vaak van hun slechtste kant hebben laten zien. Aan de andere kant werd water ook eeuwenlang gebruikt als verdedigingswapen.

De slotgrachten rond burchten moesten de vijanden op afstand houden. Ook de Hollandse Waterlinie was gemaakt als verdediging. Hele stukken van Nederland zouden onder water worden gezet om de aanvallende partij tegen te houden of te vertragen. En natuurlijk zijn de rivieren handige transportroutes, waarvan we ook vandaag nog dankbaar gebruik maken.

Oorsprong

Om ons laaggelegen landje tegen het water te beschermen en om het water te geleiden naar plaatsen waar we het goed kunnen gebruiken, leggen we al eeuwenlang dijken, sloten en kanalen aan. Onze voorouders wisten al heel goed hoe ze hun voeten droog konden houden. Zo werden er havens aangelegd, land ingepolderd en in de veengebieden werd een ingenieus kanalenstelsel aangelegd om het gewonnen veen te kunnen transporteren. Er ontstonden aannemers die zich gingen specialiseren in dit soort werkzaamheden. Dat begon klein, met een schep en een baggerbeugel werden sloten en kanalen met de hand uitgediept. Enorm zwaar fysiek werk.
De eerste aannemers op het gebied van de waterbouw zijn ontstaan in de buurt van Werkendam en Sliedrecht. Eigenlijk best logisch, gezien de ligging van deze plaatsen. De mensen in dit gebied moesten zich al eeuwenlang tegen het water beschermen. Hun kennis werd op steeds grotere schaal gebruikt op andere plekken in Nederland, de Nederlandse koloniën en later ook ver buiten de landsgrenzen.

Aanleg de Zandmotor

Ontwikkeling

Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar de eerste grote waterbouwkundige werken in de 19e eeuw werden met de hand en schop uitgevoerd. Veel kanalen in Nederland zijn op deze manier tot stand gekomen. Om werken efficiënter uit te kunnen voeren en dankzij de snelle ontwikkelingen op technisch gebied, werden in de 19e eeuw ook al veel voorlopers uitgevonden van het materieel dat we tegenwoordig nog steeds gebruiken.

Omdat projecten steeds groter en ingewikkelder werden, werden ook de werktuigen steeds ingewikkelder en groter. Zo is de baggerbeugel vervangen door hightech machines. Die werden eerst aangedreven door mankracht en paarden en vervolgens door stoom, dieselmotoren en hydrauliek. De nieuwste ontwikkelingen gaan ook aan de waterbouwindustrie niet voorbij en zorgen voor ontwikkelingen in elektrische aandrijving. Toch werd de baggerbeugel nog tot in de jaren 50 van de vorige eeuw gebruikt op kleine en slechtbereikbare
watergangen.

Sleephopperzuiger Shoreway

Indrukwekkend

Nederlandse waterbouwers hebben de wereldkaart veranderd, van de aanleg van onder andere Maasvlakte I en II, de Afsluitdijk, de Oosterscheldekering en de Markerwadden in Nederland, tot aan vliegveld Chep Lap Kok voor Hong Kong, de Palmeilanden, de Globe bij Dubai en de verbreding van het Suez Kanaal in Egypte. Stuk voor stuk projecten die vanuit de ruimte, op grote afstand van de aarde, nog zijn te zien. Om dit soort indrukwekkende projecten succesvol te kunnen uitvoeren, heb je indrukwekkend materieel nodig. En echte vakmensen die er in een team voor zorgen dat de capaciteit van het materieel ook volledig wordt benut.
De emmerbaggermolens zijn inmiddels ingeruild voor Cutterzuigers met lengtes van meer dan 135 meter, een totaal geïnstalleerd vermogen van 25,000 kW en leidingen van een meter doorsnede waardoor het gebaggerde materiaal wordt getransporteerd. De sleephopperzuigers van nu zijn al net zo indrukwekkend. Maar groter wil niet altijd zeggen dat het dan ook overal inzetbaar is. Dat hangt allemaal af van het project. De bepalende factoren hierin zijn het soort materiaal dat gebaggerd moet worden, hoe lang de afstand is waarover het materiaal vervoerd moet worden, de diepte waarop gebaggerd moet worden en de bereikbaarheid qua diepte.

Zandsuppletie de Zandmotor

Arbeidsomstandigheden

De arbeidsomstandigheden zijn niet altijd goed geweest. Stel je maar eens voor: in de 19e eeuw werd veel werk met de hand gedaan, van het graven tot het plaatsen van de oeverbescherming. Dit vroeg enorm veel van het lichaam. Wanneer je in Delfzijl moest werken, maar in Sliedrecht woonde, dan kon je niet in het weekend even naar huis. Simpelweg omdat er nog geen auto’s waren en openbaarvervoer (lees: trein en koetsen) was niet overal beschikbaar. En wanneer je in Zuid-Amerika of in Azië aan het werk was, zag je het thuisfront maandenlang niet. Of zelfs pas wanneer een project was afgerond. Veel waterbouwers zijn nog steeds veel en lang van huis. Binnen Nederland zijn er veel die alleen in het weekend thuis zijn of in ploegendiensten werken. Werk je buiten Europa, dan is een schema van zes weken werken en zes weken verlof heel normaal.

Zandsuppletie de Zandmotor

Teamwerk

In de waterbouw komt veel teamwerk voor; tussen projectleiding, uitvoering en de mensen op het materieel. Veel van dat materieel wordt bediend en onderhouden door een team. Op de grotere schepen bestaat het team uit een uitgebreide crew van kapitein tot deckhand, van zuigbaas tot werktuigkundige en op de kraanschepen van schipper tot machinist. In deze teams is het belangrijk dat je blindelings van elkaar op aan kunt. Veel van deze teams moeten weer naadloos samenwerken met andere teams. Het team op de zuigers moet samenwerken met het team op het natte stort. Tijdens het afzinken van een groot zinkstuk moet het afzinkteam samenwerken met soms meerdere kraanschepen. Alles staat of valt dan met een goede communicatie om veilig en goed te kunnen samenwerken.

Aannemers

In Nederland zijn de bekendste en grootste baggeraars Boskalis en van Oord, maar ook in België hebben ze een bloeiende baggerindustrie opgebouwd. De Nul en DEME zijn grote concurrenten op de wereldmarkt. Er zijn inmiddels aardig wat Nederlandse aannemers die zich bezighouden met waterbouw. Het aanbod is net zo divers als de werken die worden uitgevoerd. Het plaatsen van beschoeiing, het maken en afzinken van zinkstukken, ophogen en aanleggen van dijken, verbreden van waterwegen, aanleggen van havens en het creëren van natuurgebieden. Ook de kust wordt door hen beschermd door het ophogen van stranden of het aanleggen van duinen. De Nederlandse waterbouwers maken het allemaal!

Dit artikel is ook in het HZC Vakblad 3-2024 gepubliceerd.